लालबागचा राजा हा मुंबई, महाराष्ट्रातील सार्वजनिक गणेश आहे. हा गणपती नवसाला पावतो.
स्थापना
लालबागच्या राजाची स्थापना इ.स. ते 1934 मध्ये करण्यात आले. कोळी व इतर व्यापारी बांधवांनी येथे सध्याची बाजारपेठ स्थापन करण्याचे व्रत घेतले. त्यांची इच्छा पूर्ण झाली आणि इ.स.मध्ये पेरूचल येथे एक खुली बाजारपेठ उघडण्यात आली. हे 1932 मध्ये बंद करण्यात आले होते आणि सध्याच्या जागेवर कायमचे बांधले गेले होते. त्यावेळी शामराव विष्णू बोडखे, नगरसेवक कुंवरजी जेठाभाई शहा, डॉ.व्ही.बी. कोरगावकर, नकवा कोकम मामा, भाऊसाहेब शिंदे, डॉ.उ.अ.राव यांच्या प्रयत्नाने जागेचे मालक रजब अली तय्यबली यांनी आपली जमीन बाजार बांधण्यासाठी दिली. . म्हणून सन १९३४ मध्ये दर्या सारंगा म्हणून इसवी `श्री’ची स्थापना झाली. म्हणून श्रींची मूर्ती ‘नवस पावणारा लालबागचा राजा’ म्हणून प्रसिद्ध झाली.
हा गणेश सर्वप्रथम कोळी समाजाचा नवसाचा गणपती म्हणून ओळखला जाऊ लागला
लालबागच्या राजाचा इतिहास
लोकमान्य टिळकांनी स्वातंत्र्यासाठी प्रचार करण्यासाठी सार्वजनिक गणेशोत्सवाची स्थापना केली. हाच उद्देश समोर ठेवून त्यावेळच्या कार्यकर्त्यांनी धार्मिक कार्याबरोबरच समाजप्रबोधन करण्याचे महत्त्वाचे काम हाती घेतले. इसवी सन 1934 ते सन 1947 च्या स्वातंत्र्यपूर्व काळात विविध नेत्यांची व्याख्याने आयोजित करण्यात आली होती. अखिल भारतीय नेते शंकरराव देव, मजूर नेते भाई डांगे, एस.एम. मिरजकर, भाई जगताप, हिंदुत्ववादी अनंतराव गद्रे, मुंबई काँग्रेसचे नेते एस.के.पाटील, गो. बा. महाशब्दे, भुलाभाई देसाई यांच्यासारखे राष्ट्रवादी विचारवंत येथे व्याख्याने देत जनजागृती करीत असत.
मूर्तीचे वैविध्यपूर्ण स्वरूप
त्यावेळी मंडळ विविध नेत्यांच्या रूपाने गणरायाच्या मूर्ती बनवत असत. १९४६ मध्ये नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांच्या वेशात ‘श्री’ची मूर्ती प्रदर्शित करण्यात आली. 1947 मध्ये देश स्वतंत्र झाला. त्यावेळच्या लोकांचा आनंद शब्दात प्रकट करणे शक्य नाही. त्या वर्षी मंडळाने बैलगाडीत बसलेल्या पंडित जवाहरलाल नेहरूंच्या वेशात ‘श्री’ची मूर्ती दाखवली होती. 1948 मध्ये महात्मा गांधींची हत्या झाली तेव्हा त्यांच्या वेशभूषेत मूर्ती बनवण्यात आली होती.
मंडळाच्या कार्याचे स्वरूप
सन 1947 नंतर मंडळाच्या कार्याची रूपरेषा साहजिकच बदलली. आता मंडळाने राष्ट्र उभारणीच्या कामात हातभार लावण्याचे ठरवले. मंडळाच्या शिल्लक निधीतून कस्तुरबा फंड, ई.एस. 1948 मध्ये महात्मा गांधी मेमोरियल फंड, ई.एस. 1959 मध्ये, खारीने बिहार पूर मदत निधीला आर्थिक मदत देऊन राष्ट्रीय कार्यात भाग घेतला. तसेच श्रींनी आपले रूप बदलून समाजाला राष्ट्रीय कर्तव्याची जाणीव दाखवणारे देखावे सादर करण्यास सुरुवात केली. 1958 मध्ये मंडळाने पंचवीस वर्षे पूर्ण झाल्यावर रौप्य महोत्सव साजरा केला. त्यावेळी प्रत्येकी पाच दिवस ‘गीता उपदेश’ आणि ‘कालियामर्दन’ ही दोन दृश्ये सादर करण्यात आली. ही अविस्मरणीय दृश्ये आजही लोकांच्या स्मरणात आहेत. रौप्यमहोत्सवी वर्षात गणेशोत्सव व्याख्यानमालेत मुंबई राज्यमंत्री नामदार एम.एल.पाटील, ना.गणपत राव चेक, ना. गोविंदराव आदिक, श्री.मालोजी निंबाळकर, म.नगरसेवक डॉ.नरवणे, नवकाळचे सहसंपादक गोविंदराव महाशब्दे, प्रकाश वसंतराव काटे, कामगार सेवा सदन श्री. गोवर्धनास मपारा, काकासाहेब तांबे यांची व्याख्याने झाली.
समाजातील वाढता प्रभाव आणि प्रसार
सन १९५८ नंतर गणरायाच्या दर्शनासाठी येणाऱ्या भाविकांची संख्या वाढतच गेली. उत्सवाला जत्रेचे स्वरूप आले. इ.स. 1948 ते 1968 या काळात मंडळाने काही चांगल्या पद्धती विकसित केल्या. एकाच दिवशी श्री सत्यनारायणाची महापूजा आणि रात्रौ पानसुपारी सोहळा हा त्यापैकीच एक. या समारंभ समविचारी संस्था आणि अनेक सार्वजनिक गणेशोत्सव मंडळे तसेच मंडळाला मदत करण्यास जागरूक असलेल्या व्यक्तींचा सन्मान करण्यात आला. ही प्रथा आजही सुरू आहे. तसेच दर्शनासाठी इच्छुक भाविकांची व्यवस्था करण्यासाठी विविध मंडळांची जाजना पद्धत सुरू करण्यात आली होती. याच काळात विभागातील गणेशोत्सव मंडळांबरोबरच कुंभारवाडा, दुर्गादेवी, डंकन रोड, नवी अमृतवाडी, कामाठीपुरा, खेतवाडी या गणेशोत्सव मंडळांशीही घनिष्ठ संबंध प्रस्थापित झाले आणि ते पुढेही कायम राहणार यात शंका नाही. मजबूत व्हा.
मंडळाचे सामाजिक कार्य
मंडळातर्फे व्याख्याने आयोजित केली जातात. ग्रंथालय उपक्रम राबविला जातो.तसेच नेत्र शिबिर,रक्तदान शिबिर, आरोग्य शिबिर यांसारखी शिबिरे आयोजित केली आहेत. भारत पाकिस्तान कारगिल युद्धाच्या वेळी सीमेवर लढणाऱया भारतीय सैनिकांच्या मदतीसाठी `आर्मी सेंट्रल वेल्फेअर फंडा’करिता रु. १ लाखाचा धनादेश महाराष्ट्राचे तत्कालीन राज्यपाल पी.सी. अलेक्झांडर यांचेकडे सुपूर्द केला.
संकेतस्थळ
बोर्ड अधिकृत वेबसाईट सन 2000 मध्ये सुरू करण्यात आली. ही वेबसाईट मंडळाच्या सदस्यांच्या जिद्द आणि प्रयत्नातून तयार करण्यात आली. मंडळाची माहिती, मंडळाचे सामाजिक तैयारी आणि लालबागच्या राजाची फोटो साइटवर उपलब्ध आहेत.
विसर्जन
लालबागच्या राजाची भव्य मिरवणूक लालबाग मार्केटमधून बँड, लेझीम आणि ढोलताशांच्या गजरात निघते. मिरवणूक लालबाग, भारतमाता सिनेमा, लालबाग, साने गुरुजी मार्ग, भायखळा रेल्वे स्टेशन (पश्चिम), क्लेअर रोड, नागपाडा, डंकन रोड, दोन टाक्या, संत सेना महाराज मार्ग (कुंभारवाडा), सुतार गल्ली, माधवबाग, सी.पी. टाकी, व्हीपी रोड, ऑपेरा हाऊस मार्गे गिरगाव चौपाटीवर पोहोचते.
selfie with bappa स्पर्धे मध्ये भाग घेण्यासाठी येथे क्लिक करा
अण्णा गणपती नवग्रह सिध्दपिठम नाशिक ची अधिक माहिती जाणून घ्या साठी यथे क्लिक करा
