मंत्रपुष्पांजली मराठी अर्थासहित

|| मंत्रपुष्पांजली ||

ॐ यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तनि धर्माणि प्रथमान्यासन् ।
ते ह नाकं महिमान : सचंत यत्र पूर्वे साध्या : संति देवा : ।।

ॐ राजाधिराजाय प्रसह्य साहिने ।
नमो वयं वैश्रवणाय कुर्महे ।
स मस कामान् काम कामाय मह्यं।
कामेश्र्वरो वैश्रवणो ददातु कुबेराय वैश्रवणाय । महाराजाय नम: ।

ॐ स्वस्ति। साम्राज्यं भौज्यं स्वाराज्यं
वैराज्यं पारमेष्ठ्यं राज्यं महाराज्यमाधिपत्यमयं
वैराज्यं पारमेष्ठ्यं राज्यं महाराज्यमाधिपत्यमयं
समंतपर्यायीस्यात् सार्वभैम: सार्वायुष आं
तादापरार्धात् पृथिव्यै समुद्रपर्यंताया एकेराळिति
तदप्येष: श्लोको भिगीतो मरूत: परिवेष्टारो
मरूतस्यावसन् गृहे ।
आविक्षितस्य कामप्रेर्विश्र्वेदेवा: सभासद इति ।।

एकदंतायविघ्महे वक्रतुण्डाय धीमहि ।
तन्नोदंती प्रचोदयात् ।

मंत्रपुष्पांजली समर्पयामि ।।

मंत्रपुष्पांजली मराठी अर्थ

श्लोक– ॐ यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तनि धर्माणि प्रथमान्यासन् ।
ते ह नाकं महिमान : सचंत यत्र पूर्वे साध्या : संति देवा : ।।

अर्थ- या वाक्यात यज्ञ हा धर्माचा एक भाग मानला जातो. देवांनी यज्ञाचे अर्थ धर्माचे समर्थन केले आणि त्यासाठी प्रथमता दिली. यज्ञ हे कर्म आहे ज्यामुळे व्यक्ती धर्माच्या सोंगट्याचा उपयोग करून स्वतःचा सदुपयोग करू शकतो. यज्ञाच्या द्वारे देवांना प्रसन्न करणे आणि सद्गुण विकसित करणे यावर विशेष लक्ष देण्यात आले आहे. वाक्यात नक्की दिसते की देवांच्या आश्रयात असणाऱ्या साधकांच्या सद्गुणांचे नाक आणि त्याचे महिमा देवांच्या समोर असते.

श्लोक– ॐ राजाधिराजाय प्रसह्य साहिने ।
नमो वयं वैश्रवणाय कुर्महे ।
स मस कामान् काम कामाय मह्यं।
कामेश्र्वरो वैश्रवणो ददातु कुबेराय वैश्रवणाय । महाराजाय नम: ।

अर्थ- या मंत्राचे अर्थ हे स्पष्ट नाही. हे एक संस्कृत मंत्र आहे ज्यामध्ये “राजाधिराज” याचे अर्थ हा सर्वाधिक शक्तिशाली राजा असे मानले जाते. “वैश्रवण” हे हिंदू धर्मातील कुबेराचे एक नाम आहे. त्यांचा धन आणि संपत्ती हा मंत्रात उल्लेखले आहे. “कामेश्वर” हा प्रभु शिवाचा एक नाव आहे. या मंत्राचा उपयोग केल्याने धन, समृद्धी आणि संपत्ती वाढत्या म्हणून तो सामान्यतः व्यापारिक वापरासाठी वापरला जातो. आपण मंत्राचे श्रवण करून त्याचा वापर करत असल्यास, आपण त्याचे संपत्तीचे उपयोग करू शकतो.

श्लोक– ॐ स्वस्ति। साम्राज्यं भौज्यं स्वाराज्यं
वैराज्यं पारमेष्ठ्यं राज्यं महाराज्यमाधिपत्यमयं

अर्थ- ओम, सद्गति होवो. साम्राज्य, भौज्य, स्वाराज्य, वैराज्य, पारमेष्ठ्य, राज्य आणि महाराज्य म्हणजे सर्व माझ्या शासनाखाली असणारे आहेत.”
या मंत्राचा वापर काही शासकीय संरचनांच्या संदर्भात केला जातो. यामध्ये विभिन्न प्रकारच्या शासकीय शक्तींचा उल्लेख आहे. हे मंत्र शांती, सुख, समृद्धी आणि समृद्धीसंबंधी आरोग्यदायी शक्तींना समर्पित केला जातो.

श्लोक–समंतपर्यायीस्यात् सार्वभैम: सार्वायुष आं
तादापरार्धात् पृथिव्यै समुद्रपर्यंताया एकेराळिति

अर्थ- समंतपर्यायीस्यात् सार्वभौम: सार्वायुष्यं आणि तांबूल, जांभळा व वस्त्रांच्या त्याच्या पायांपर्यंत पृथ्वीच्या सर्व भागांपर्यंत एकरास आहे असा अर्थ हा वाक्याचा.
अर्थात, समंतपर्यायीस सर्व लोकांची संपूर्ण आयुष्य आणि त्यांच्या पायांपर्यंत तांबूळ, जांभळा व वस्त्र यांसह एकाच असून, पृथ्वीच्या सर्व भागांपर्यंत त्याच्या एकच स्वरूपात आहेत.

श्लोक – तदप्येष: श्लोको भिगीतो मरूत: परिवेष्टारो मरूतस्यावसन् गृहे ।
आविक्षितस्य कामप्रेर्विश्र्वेदेवा: सभासद इति ।।

अर्थ- या श्लोकाचा अर्थ असा आहे – “तसाच भीती असलेले मरुत घराच्या आवासात शिफारस करतात. ते कामासाठी उत्तेजित झाल्याने सर्व देवतेचे सभागृह वाढवितात.”
याचा श्लोक वेदांतीय विचाराच्या उपरूप आहे. या श्लोकात जळशक्तीसंबंधी देवता मरुतचा उल्लेख आहे. ते आवासात शिफारस करतात, अर्थात वारंवार उघडतात आणि समुद्रकिनार्यांच्या भितीत झाडे झाकतात.
त्यांच्या शक्तीमुळे काही भीतीसंबंधी अडचणी उत्पन्न होतात, ज्यामुळे देवतांनी त्यांचे आवास आविष्कार केले आहे. श्लोकाच्या शेवटी देवतांची सभा वाढविण्याचा उल्लेख आहे, ज्यामुळे त्यांच्याकडे अनेक संदर्भ उपलब्ध होतील.

श्लोक –एकदंतायविघ्महे वक्रतुण्डाय धीमहि ।
तन्नोदंती प्रचोदयात् ।
मंत्रपुष्पांजली समर्पयामि ।।

अर्थ- उपरोक्त मंत्र हिंदू धर्मातील गणेश भगवानना समर्पित आहे. त्याचा अर्थ हा आहे, ‘एकदंत’ या शब्दाचा अर्थ असा आहे की ज्याला एकच दंत आहेत, याचा उल्लेख गणेश भगवानाच्या दंतांसमोर आहे. ‘वक्रतुंड’ हा शब्द गणेश भगवानाच्या अद्भुत चेहऱ्याचा उल्लेख करण्यासाठी वापरला जातो. असे म्हणतात की त्याचे चेहरा वक्र, अर्थात बेंदूक आहे आणि तो खूप छान असतो. ‘धीमहि’ हा शब्द या मंत्रात ध्यान केंद्रित करण्याचा अर्थ आहे आणि ‘तन्नो दंति प्रचोदयात्’ हा अंतिम भाग असा आहे की आम्ही गणेश भगवानाच्या दंतांच्या सुखाची विनंती करीत आहोत.

मंत्रपुष्पांजली हा एक सधन आहे ज्याचा वापर धार्मिक समारंभांवर आणि पूजनांवर केला जातो. मंत्र उच्चारण केल्यानंतर, आम्ही आणखी एक श्लोक समर्पित करतो – “ॐ शांति: शांति: शांति:” या श्लोकाने संपवून.